आपला इतिहास हा लेखणी आणि तलवारीमध्ये असलेल्या सामर्थ्याचा साक्षीदार आहे. एकीकडे श्री छत्रपती शिवाजी महाराज सारख्या थोर लढवय्यांनी आपल्या तलवारीच्या जोरावरती स्वराज्य स्थापन केले तर दुसरीकडे अनेक विद्वानांनी आपल्या लेखणीतून लोकांचे प्रबोधन केले, त्यांचे अज्ञान दूर केले. त्यामुळे मानवाच्या इतिहासात लेखणी आणि तलवार यांच्यात नेहमीच मनमोहक द्वैत राहिले आहे. तलवार शारीरिक शक्ती आणि शुरता दर्शवते, तर दुसरीकडे लेखणी ही कल्पना आणि बुद्धीच्या शक्तीचे प्रतीक आहे. दोन्ही साधनांना महत्त्व असले तरी, भावना जागृत करण्याची, मनामध्ये गहन विचार रोवण्याची आणि लोकांमध्ये चळवळी निर्माण करण्याची क्षमता लेखणीमध्ये आहे, जी खरोखरच बदल घडवून आणणारी जबरदस्त शक्ती आहे.
आपल्यातील सुप्त भावना जागृत करण्याची उपजत क्षमता लेखणी मध्ये आहे. लिखित शब्दाद्वारे, ते आपल्या अंतःकरणाच्या खोलवर जाते. आपल्या हृदयामध्ये आनंद, दुःख, आशा आणि भीती या भावना निर्माण करते. लेखणीमध्ये सहानुभूती, करुणा आणि सामायिक मानवतेची भावना जागृत करण्याची शक्ती आहे, ज्यामुळे आपल्यात फूट पाडणारी दरी दूर होते. विचार करायला प्रवृत्त करण्यास लावणारी लेखणी आपल्याला आपल्या तात्कालिक परिस्थितीच्या पलीकडे पाहण्यास भाग पाडते. आपल्याला एक चांगले जग शोधण्यास प्रवृत्त करते आणि कृती करण्यास प्रोत्साहित करते.
भारतीय साहित्य क्षेत्राला काही थोर साहित्यिक लाभले ज्यांच्या लिखाणामध्ये कमालीची शक्ती होती. तात्कालीन प्रतिकूल परिस्थितींवरती त्यांचे लिखाण एक सामर्थ्यशाली आवाज म्हणून उदयास आले, ज्यातून क्रांती घडली. बाबुराव रामजी बागुल हे महाराष्ट्रातील असेच एक प्रख्यात मराठी लेखक होते. 17 जुलै 1930 रोजी नाशिक शहरातील विहितगावी जन्मलेल्या बागुल यांनी मराठी साहित्यावर अमिट छाप सोडली. त्यांच्या लिखाणातून त्यांनी मागासवर्गीयांची तत्कालीन परिस्थिती अधोरेखित केली. त्यामुळे त्यांचे लेखन उपेक्षित आणि शोषितांसाठी आशेचा किरण बनला.
बाबुराव बागुल यांचा प्रवास सोपा नव्हता. उच्च माध्यमिक शिक्षण पूर्ण केल्यानंतर ते हात मजुरीची कामे करत आपली उपजीविका करत होते. तरीही, कष्ट आणि संघर्षादरम्यान, त्यांची लिखाणाची आवड वाढत गेली. त्यांच्या लघुकथा मासिकांमध्ये येऊ लागल्या ज्यामुळे मराठी वाचकांचे लक्ष त्यांच्याकडे वळले. 1963 मध्ये, "जेव्हा मी जात चोरली" हा त्यांचा पहिला कथासंग्रह प्रकाशित झाला आणि त्यातून साहित्यिक क्रांती घडली. आधुनिक मराठी साहित्याला नवा आयाम देणाऱ्या मागास समाजातील कठोर वास्तवाचे वर्णन या कथांमध्ये करण्यात आले आहे. त्यांच्या कथासंग्रहाचा समाजावरती इतका गहन प्रभाव पडला की समीक्षकांनी त्यांच्या कथासंग्रहाला दिनाचे महाकाव्य म्हणून गौरविले. इतकेच नव्हे तर प्रतिभावान अभिनेता आणि दिग्दर्शक विनय आपटे यांनी या कथासंग्रहावर आधारित एक चित्रपट सुद्धा बनविला.
1967 मध्ये प्रकाशित झालेल्या त्यांच्या "आकार" या कवितासंग्रहाने बाबुराव बागुल यांची साहित्यिक कारकीर्द अनेक अर्थाने बहरली. बहरत गेला. पुढे 1969 मध्ये प्रकाशित झालेल्या "मरण स्वस्त होत आहे" या त्यांच्या दुसऱ्या लघुकथा संग्रहाने बाबुराव बागुल यांचे त्यांच्या पिढीतील एक प्रबुद्ध आणि प्रभावशाली आवाज म्हणून स्थान मजबूत केले. हा उल्लेखनीय लघुकथा संग्रह भारतातील दलित लेखनातील एक महत्त्वाचा टप्पा म्हणून उदयास आला, ज्याने अपेक्षितांच्या जीवनाचे सार टिपले. त्यांच्या असामान्य योगदानाची दखल घेऊन बाबुराव बागुल यांना 1970 मध्ये महाराष्ट्र शासनाने प्रतिष्ठित 'हरिनारायण आपटे पुरस्कार' देऊन सन्मानित केले.
बाबुराव बागुल हे प्रखर आंबेडकरवादी होते त्यामुळे बी. आर. आंबेडकर, ज्योतिबा फुले आणि कार्ल मार्क्स यांचे विचार आणि तत्वज्ञान बागुल यांच्या प्रेरणेचे मूळ स्त्रोत होते. त्यांच्या विचारधारेचा प्रभाव बागुल यांच्या लेखनावर सुद्धा पडला, ज्यामुळे त्यांना महाराष्ट्रातील उपेक्षित आणि दलितांच्या जीवनावर प्रकाश टाकता आला. बाबुराव बागुल यांनी त्यांच्या लिखाणातून उपेक्षित समुदायांसमोरील संघर्ष, आकांक्षा आणि कठोर वास्तवांचे स्पष्टपणे चित्रण केले. त्यामुळे बाबुराव बागुल दलित चळवळीतील एक प्रभावशाली व्यक्तिमत्त्व आणि सामाजिक नियमांना निर्भयपणे आव्हान देणारे कट्टरवादी विचारवंत बनले. 1972 मध्ये त्यांनी "मॅनिफेस्टो ऑफ पँथर" या शीर्षकाखाली पँथरचा प्रभावशाली जाहीरनामा प्रकाशित केला. त्याच वर्षी त्यांनी महाड येथे भरलेल्या आधुनिक साहित्य संमेलनाचे अध्यक्षपद भूषवल्याने साहित्यिकावर त्यांचा अमिट प्रभाव पडला.
आज 17 जुलै, म्हणजेच बाबुराव बागुल यांच्या जन्मदिनी, त्यांची अनुपस्थिती आम्हाला तीव्रपणे घलत आहे. जरी ते आज आपल्यामध्ये शारीरिकरित्या उपस्थित नसले तरीही त्यांचा वारसा त्यांच्या शब्दांतून आणि त्यांनी दिलेल्या प्रभावी संदेशातून आजही आपल्या हृदयात कायम आहे. बाबुराव बागुल यांचे मराठी साहित्यातील योगदान अतुलनीय होते, ज्यामुळे तळागाळातून उभारणाऱ्या भावी लेखकांना नक्कीच प्रेरणा मिळणार. व तसेच, सामाजिक बदलाचे साधन म्हणून लेखणीच्या सामर्थ्याचा अखंड पुरावा म्हणून त्यांचे लिखाण नेहमीच जिवंत राहणार.
त्यांच्या अतुलनीय योगदानाची दखल घेऊन यशवंतराव चव्हाण महाराष्ट्र मुक्त विद्यापीठाने बाबुराव बागुल गौरव पुरस्काराची स्थापना केली. बागुल यांचे मराठी साहित्याप्रती असलेले अतूट समर्पण आणि साहित्य जगतावर त्यांचा कायमचा प्रभाव याच्या स्मरणार्थ, नवोदित लघुकथा लेखक म्हणून पदार्पण करणाऱ्या लेखकाला दरवर्षी हा सन्माननीय पुरस्कार प्रदान केला जातो.
No comments:
Post a Comment